Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı / Bilim Tarihine Katkıları

Türk Bilim Tarihi Alanına ve Türk Düşünce Hayatına Katkıları

 

[bilim tarihine katkıları pdf]

 

 

 

 

 

Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı’nın Türk bilim tarihi ve düşünce hayatına katkılarını Unat (2013), şu başlıklarla vermektedir:

- Sayılı, akademik olarak Türk bilim tarihi çalışmalarının öncüsü ve kurucusudur. Ülkemizde bilim tarihini meslek olarak seçen ve bu alanda doktora yapan ilk kişidir. Yayınları ile Türk bilim tarihini dünyaya tanıtmıştır.

- Ortaçağ İslâm Dünyası’nda Müslümanların ve özellikle de Türklerin yapmış olduğu katkıların dünyaca tanınmasını sağlamıştır. Sadece Müslüman ve Türk bilim adamlarının katkılarını incelememiş genel olarak değişik uygarlıkların konuya katkılarına ilişkin önemli yazılar yazmıştır.

- Türk bilim tarihinde Atatürk’ün yerini ilk defa tartışmaya açan Sayılı olmuştur. Bu alanda çok sayıda makale kaleme almıştır.

 

 

- Atatürk’ün “Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir” sözünü kullanarak bu başlıkla bir kitap kaleme almış ve bilimin insan hayatındaki yerini ve önemini belirtmeye çalışmıştır.

- Türkçe’nin bilim dili olarak benimsenmesi hususunda da çalışmaları vardır ve “bilim tarihçilerinin görevlerinden birisinin de Türk bilim dilinin gelişmesi için çalışmak olmalıdır” görüşünü geliştirmiştir.

- Uzun yıllar Ankara Üniversitesi DTCF’nde öğretim üyesi olarak çalışmış, bilim tarihi dalında geniş bir kadro yetiştirmiştir.

Demir ve Dosay Gökdoğan (2008), Aydın Sayılı’nın katkılarının bilim tarihinin birçok alanına uzandığını belirterek, özellikle aşağıdaki üçünü öne çıkarmaktadır:

- Bilim tarihini, ülkemizde bir eğitim ve araştırma alanı olarak kurumsallaştırdı ve yetiştirmiş olduğu öğrenciler aracılığıyla uzmanlık alanlarına ayrışmasını sağladı.

 

 

- Metin çalışmalarına dayanarak ve birincil kaynakları kullanarak, fizik tarihi, kimya ve simya tarihi, astronomi tarihi, astroloji tarihi gibi konuları bilim tarihi gündemimize taşıdı.

- Türk bilim tarihini bir sorun alanı ve inceleme konusu haline getirdi ve yapmış olduğu yayınlarla asırlar boyunca yerleşmiş ve katılaşmış “Türk imgesi”nin değişimi yönünde önemli adımların atılmasına aracı oldu.

Sayılı, Türk bilim adamlarının bilimin tarihsel gelişmesinde önemli katkılarını, uluslararası bilim forumlarında birçok kez kanıtlamıştır (Uğurlu, 1996). İslam bilim tarihini kurumlar ve belgeleriyle, özellikle uzay gözlemevleri (rasathaneleri) araştırmalarıyla dünyada bilimsel anlamda ortaya koymuştur (Ayan, 2008).

Sayılı’nın bir bilim tarihçisi olarak dünya entelektüel kimliğine yaptığı en önemli katkılardan birisi Türkleri ve İslam Dünyasını Ortaçağda gümrah [bol, gür] ışığı ile akılcı ve araştırmacı bir nitelikte batı karanlığının diğer yanına, doğusuna koymasıdır (Ayan, 2008).

İngiliz ve Fransız tarihçilerinin zaman zaman insafına terkedilen Türk tarihi yazıcılığı, Sayılı’nın müdâhalesi ile belki de, ilk defa “millî karakter” kazanmıştır (Konukçu, 1997). Sayılı, İslam düşünce ve bilim tarihi alanındaki yaygın Arap ve İran ağırlıklı bilim tarihi araştırmaları yanında, Selçuklu ve Osmanlı bilim tarihi araştırmalarına yönelinmesinde önemli katkılarda bulundu (Çalışkan, 2004).

Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı, Müslümanların ve Türklerin bilime çok önemli hizmetlerde bulunduklarını kanıtlamıştır. Türkiye’de bilim tarihinin sistematik bir faaliyet alanı olmasını sağlamıştır (Dinç, 2019).

 

Bilim-Felsefe İlişkisi Hakkındaki Görüşleri

 

Unat (2013); Aydın Sayılı’nın bilim ve felsefeye dair görüşlerini şöyle özetlemektedir:

- Bilim insan etkinlikleri arasında en eski etkinliktir. Hatta felsefeden de eskidir. Zira bilim felsefeden çok daha önce ortaya çıkmıştır; felsefe aşağı yukarı M.Ö. 6. yüzyıl civarında ortaya çıkmasına karşın bilim M.Ö. 4000’lere kadar gider.

- Bilim ve felsefe tarih boyunca sıkı bağlar kurmuşlar, belli bir dönemde ise birbirlerinden kopmuşlardır. Ancak bu bağ aşağı yukarı 17. yüzyılda özellikle Newton’la birlikte giderek zayıflamış, bilimin felsefeden ayrılmasıyla nihayetlenmiştir.

- Bilim ve felsefe, kültür bunalımlarını ve kültür yozlaşmasını önlemelidir.

- Felsefe, tarih boyunca bilimsel ilerlemeye dayalı olarak önemli gelişmeler göstermiştir. Buna karşın felsefe de bilime geniş yönelmelerinde yardım etmiştir. Yeni bilimsel değerlerin felsefenin yardımı ile yorumlanması daha kolaydır. Bunun için de bilimin felsefe ile temasını kaybetmemesi gerekir.

 

KAYNAKÇA:

Ayan, D. (2008). Ordinaryüs Profesör Aydın Sayılı: Bilim Tarihinde Türk Entelektüel Kimliği, Ankara: Lotus Yayınevi.

Çalışkan, S. (2004). Türkiye’de bilim tarihi sahasında ilk doktora tezi: Aydın Sayılı “Observatory in Islam”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 2(4), 701-710.

Demir, R. ve Dosay Gökdoğan, M. (2008). Aydın Sayılı, Türk Kültüründen Görüntüler Dizisi: 80, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı.

Dinç, Ş. (2019). Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı külliyatı cilt V-bilim ve öğretim dili olarak Türkçe (kitap tanıtımı), Erdem, (77), 321-324, doi:10.32704/erdem.657060.

Konukçu, E. (1997). Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı ve tarih, Erdem, 9(27), 887-891.

Unat, Y. (2013). Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı, Dört Öge, (3), 1-23.

Uğurlu, M. C. (1996). Büyük bir bilim tarihçisi Ord. Prof. Dr. Aydın Sayılı (1913-1993),