Prof. Dr. Sevim Tekeli / Çalışmaları ve Önemli Eserleri

ÇALIŞMALARI VE ÖNEMLİ ESERLERİ

 

[çalışmaları pdf]

 

 

 

Tekeli bilim tarihinin değişik alanlarında çalışmıştır. Genel bilim tarihi çalışmalarının yanı sıra, matematik, astronomi, coğrafya ve teknoloji tarihi konusunda çalışmaları vardır. Ancak onun asıl çalışma alanı astronomi tarihidir.

 

Doktora tezinin konusu Nasîrüddin, Takiyüddin ve Tycho Brahe’nin Rasat Aletlerinin Mukayesesi (1959) adlı çalışmadır. Bu çalışmasında 1575’te İstanbul’da kurulan İstanbul Gözlemevi’nde kullanılan gözlem araçlarını Merâgâ Gözlemevi (1259) ve Urenienborg Gözlemevi’nin (1576) araçlarıyla karşılaştırdı ve Türk astronomisine ilişkin önemli ipuçları sundu.

 

1960 yılında Takiyüddin’in Sidret ül-Müntehâ Adlı Zîci ve 16. yüzyılda Astronomi Alanındaki Çalışmalar adlı doçentlik tezi ve 1967 yılında On Altıncı Asırda Osmanlılarda Saat ve Takîyüddîn’in “Mekanik Saat Konstrüksüyonuna Dair En Parlak Yıldızlar Adlı profesörlük teziyle Osmanlı astronomine ilişkin bilinenleri değiştirdi. Bu çalışmalar sayesinde basit bir astrolog olarak tanınan Takiyüddin, 16. yüzyılın en önemli astronomlarından bir olarak dünya astronomi tarihinde yerini aldı.

 

İstanbul Rasathanesi’nin rasat araçlarını tanıtan Takiyyüddin’in Âlât-ı Rasadiyye li-Zîc-i Şehinşâhiyye (Araştırma, Cilt 1, 1963, s. 71-122) ve Merâgâ Gözlemevi’nin gözlem araçlarını tanıtan Urdî’nin Risale fi Keyfiyet el-Ersâd (Araştırma, Cilt 8, 1972, s. 1-171) adlı eleştirel metin yayınlarıyla da Ortaçağ İslâm Dünyası’nda kurulmuş olan iki önemli gözlemevinin dünyaca tanınmasını sağladı.

 

Takiyüddin’in Güneş parametrelerinin hesaplanmasına yönelik astronomik hesaplarını inceledi ve 16. yüzyılda bu alanda en önemli çalışmanın Takiyüddin tarafından gerçekleştirildiğini kanıtladı. Kopernik ve Takiyüddin’in trigonometri çalışmalarını karşılaştırdı. Ayrıca Takiyüddin’in mühendislik alanındaki çalışmasını da Türkçe ve İngilizce olarak hazırlayarak mekanik saat tarihinde Takiyüddin’in müstesna bir yeri olduğunu gösterdi.

 

1975 yılında kaleme aldığı Modern Bilimin Doğuşunda Bizans’ın Etkisi adlı eserinde Rönesans’ın İstanbul’un Fethi’nden sonra Batı’ya ve özellikle de İtalya’ya kaçan Rum bilim adamlarının eseri olduğu tezini sorguladı ve sadece Batılı kaynakları kullanarak bu tezin abartılı olduğunu ve Müslüman bilim adamlarının da bu konuda etkisi olduğunu ortaya koydu. 1993 yılında Tekeli’nin öncülüğünde liseler için ders kitabı olarak hazırlanan Bilim Tarihi adlı kitap kaleme alındı. Bu kitap daha sonra Tekeli’nin öğrencileri tarafından geliştirilerek 1993 yılında Bilim Tarihi adıyla basılacak, bunu 1997 ikinci baskısı, 1999’da üçüncü baskısı (Bilim Tarihine Giriş adı ile) ve 2008’de de dördüncü baskısı izleyecektir.

 

2002 yılında Tekeli iki öğrencisiyle birlikte (Melek Dosay Gökdoğan ve Yavuz Unat) on üçüncü yüzyılın ünlü Türk mühendisi Cezerî’nin mühendislik alanındaki eserini Türkçeye kazandırdı.

 

Tekeli, matematik tarihi, astronomi tarihi ve optik tarihi alanında çeşitli doktoralar yaptırdı. Tekeli’nin gözetiminde Melek Dosay Gökdoğan matematik tarihi alanında (Kerecî’nin “İlel Hisâb el-Cebr ve’l-Mukâbele” Adlı Eseri, 1988 [Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 2000]), Remzi Demir astronomi tarihi alanında (XVI. Yüzyılın Ünlü Astronomu Takiyyüddin’in Desimal Sistemi Trigonometri ve Astronomiye Uygulaması, 1991 [Takiyüddîn’de Matematik, Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 1991]), Hüseyin Gazi Topdemir optik tarihi alanında (Işığın Niteliği ve Görme Kuramı Adlı Bir Optik Eseri Üzerine Araştırma, 1994 [Takîyüddîn’in Optik Kitabı, Kültür Bakanlığı, Ankara 1999]) Yavuz Unat ise astronomi tarihi alanında (Fergânî’nin “Kitâb el-Fusûl” Adlı Kitabı Üzerine Bir İnceleme, 1996 [The Elements of Astronomy, Harvard 1998]) doktoralarını tamamladılar ve yetiştiler.

 

 

Kaynakça:

-Unat, Y. (2008). Prof. Dr. Sevim Tekeli ve Bilim Tarihine Katkıları, academia, 1-14.